ترخیص کالا و رویه‌های گمرکی در صادرات چگونه است؟

منظور از ترخیص کالا در گمرک چیست؟ 

فرایند ترخیص کالا به کلیه اقداماتی گفته می‌شود که براساس آن یک کالا از مجوز صدور یا ورود به یک کشور را دریافت می‌کند. اصلی‌ترین محل برای ترخیص کالا گمرک بوده که کالاها بعد از ورود به آن و طی کردن برخی مراحل، جواز لازم برای ورود یا خروج از یک کشور را دریافت می‌کنند. گاهی اوقات صادرکننده یا واردکننده خود اقدام به انجام این کار می‌کند. اما در بسیاری اوقات یک نفر به نمایندگی از آنها قبول مسئولیت کرده و در مقابل دستمزد خود را دریافت می‌کند. به چنین فردی اصطلاحا ترخیص‌کار می‌گویند. با این حال، برای انجام این کار باید یک سری شرایط را دارا بود. از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به داشتن کارت بازرگانی اشاره کرد. دریافت مجوز ترخیص کالای صادراتی نیز یکی دیگر از الزامات قانونی برای انجام این کار است. معمولا در صادرات کالا به سه نوع مختلف از کالا برخواهیم خورد. برخی از آنها مجاز صادراتی، برخی دیگر مشروط صادراتی و در نهایت گروه آخر ممنوع صادراتی هستند. برای ترخیص کالای صادراتی باید مجوز لازم برای هر کدام از این گروه‌ها گرفته شود. ضمن آنکه برخی از محصولات وجود دارند که صادرات آنها نیازمند اخذ مجوز از برخی ارگان‌های دولتی است. از جمله این نمونه‌ها می‌توان به اخذ مجوز از سازمان انرژی اتمی ایران در صادرات برخی محصولات مانند فلز قراضه اشاه کرد. از طرف دیگر صادرات خود به دو روش مختلف یعنی صادرات موقت و صادرات قطعی تقسیم‌بندی می‌شود که این دو از منظر هزینه‌ ترخیص کالا با یکدیگر متفاوت هستند. به گونه‌ای که در صادرات قطعی صرفا هزینه‌های بارگیری، تخلیه، انجام آزمایش و تعرفه پرداخت می‌شود. در واقع صادرات موقت به نوعی از پرداخت کردن برخی هزینه‌ها مانند سود بازرگانی یا حقوق گمرکی معاف است. این در حالی است که صادرات موقت اینگونه نیست. ترخیص کالا در گمرک چندین مزیت دارد که مهم‌ترین آنها از قرار زیر است. 

• قانونی شدن تجارت کالا: ترخیص کالا و طی کردن مراحل قانونی آن از طریق گمرک، باعث می‌شود تا مبادله آن نیز جنبه قانونی و رسمی به خود بگیرد. همانطور که برای ایجاد یک منزل مسکونی نیازمند اخذ مجوز و در نظر گرفتن برخی الزامات قانونی بوده، صدور و ورود کالا نیز باید پروسه‌های قانونی لازم را رد کند.
• تعیین ارزش گمرکی کالای صادراتی: از مزایای دیگر ترخیص کالا (Customs Clearance) می‌توان به تعیین ارزش و قیمت کالای مورد نظر طی این فرایند اشاره کرد. براساس قانون نهادهای رسمی پیش‌تر اقدام به ارزش‌گذاری قیمتی اقلام صادراتی کرده و آنها را در اختیار ارگان‌های مختلف از جمله گمرک قرار می‌‌دهند. 
• پرداخت هزینه‌های گمرکی: از طریق فرایند ترخیص کالا، صادرکنندگان و واردکنندگان هزینه‌های لازم برای ورود یا خروج کالا از جمله عوارض را پرداخت می‌کنند. بنابراین نیاز نیست تا در مراحل دیگر این هزینه‌ها را پرداخت کنند. 

با مراحل ترخیص کالا در صادرات آشنا شویم 

ترخیص کالا در گمرک برای صادرات و وارات متفاوت است. هر چند که بدون شباهت به یکدیگر نیز نبوده و مراحل مشترکی نیز دارند. این کار ممکن است به زودی انجام شده یا آنکه مدت طمان قابل توجهی از وقت شما را به خود اختصاص دهد. همه چیز بستگی به تجربه صادرکننده یا ترخیص‌کار در گذشته دارد. فرایندها و مراحل ترخیص کالا در گمرک معمولا پیچیده بوده و غالبا بنا به دلایلی در حال تغییر است. اما به طور کل می‌توانیم ترخیص کالای صادراتی را در چهار مرحله کلی خلاصه کنیم. این مراحل به ترتیب ورود کالا به گمرک، ارائه اظهارنامه و سایر اسناد، ارزیابی کردن کالا و در نهایت صدور سند تشخیص خواهد بود. معمولا در بسیاری از گمرکات دیگر دنیا این مراحل به صورت کلی طی خواهد شد. اما جزئیات و فرایندهای مربوط به آن متفاوت بوده و دچار تغییر می‌شود. برخی از این مراحل توسط صادرکننده یا نماینده وی انجام گرفته و برخی دیگر مربوط به خود گمرک و حتی ارگان‌های دیگر است. از آنجا که برای بسیاری از صادرکنندگان، مراحل جزئی ترخیص کالای صادراتی مهم است، ما در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت. 

 رویه‌ها و فرایندهای گمرکی ترخیص کالای صادراتی 

مراحل و جزئیات مربوط به فرایندهای گمرکی برای بسیار از تجار و صادرکننگان اهمیت دارد. شما به عنوان صادرکننده یا نماینده وی در هر کدام از مراحل ترخیص کالای صادراتی با برخی واحدهای گمرک روبرو خواهید بود و نیاز است در هر کدام از این مراحل یک سری از فعالیت‌ها را انجام دهید. این مراحل و رویه‌ها براساس مراجعه به واحدهای مختلف گمرک به ترتیب به صورت زیر هستند.

• انبار: در ابتدا شما لازم است که کالای خود را وارد گمرک کرده و آن را انبار کنید. در این خصوص شما بیش از هر واحد دیگر، با انبارداری ارتباط خواهید داشت. در ابتدا لازم است که اجازه ورود کالا به گمرک را دریافت کنید. بعد از آن به سراغ توزین یا همان وزن کردن وسیله حمل کالا رفته و برگه مربوط به باسکول را دریافت خواهید کرد. در نهایت بعد از تایید مسئولان مربوطه، وسیله حمل کالا می‌تواند به گمرک وارد شود. 
• واحد ترانزیت: در این بخش صادرکننده باید اقدام به تنظیم اظهارنامه گمرکی کالای خود کند که به دوراظهاری یا تنظیم اظهارنامه از راه دور نیز معروف است. در این مرحله کارشناسان واحد ترانزیت، مدارک مربوط به برگه باسکول و همچنین اظهارنامه را دریافت و آن را بررسی خواهند کرد. آنها همچنین اقدام به بررسی مدارک وسیله حمل و پلمپ الصاقی خواهند کرد. 
• درب خروج گمرک: در اینجا کم‌کم مقدمات خروج کالا از گمرک فراهم می‌شود. در این مرحله ممکن است برخی ارزیابی‌ها و اقدامات از جمله الصاق دوباره پلمپ صورت گیرد. البته در هر مرحله ممکن است برخی فرایندها و روال‌های دیگر نیز رخ دهد. 
• امور مالی: در این مرحله کالای مورد نظر آماده خروج از گمرک و همچنین خروج از مرز خواهد شد. برخی اقدامات و پرداخت هزینه‌های گمرکی در این مرحله معمولا صورت خواهد گرفت. هزینه ترخیص کالا خود یکی از هزینه‌های صادراتی محسوب می‌شود. 

توجه کنید که در میانه مراحل فوق، این امکان وجود دارد که برخی فرایندهای دیگر نیز گنجانده شود. به عنوان مثال، چنانچه در دایره ترانزیت کالای شما به ارزیابی مجدد نیاز داشته باشد، دوباره بررسی خواهد شد. حتی در برخی موارد امکان دارد که کالای مورد نظر با آنچه که در اظهارنامه آمده، تطابق نداشته باشد. در این صورت صورت‌جلسه مغایرت نوشته شده و به دایره قضایی ارجاع داده می‌شود. علاوه بر مباحث فوق، سایت رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران اقدام به ارائه چارت ترخیص کالا صادراتی کرده است. در این چارت جزئیات و مراحل به صورت دقیق‌تری ارائه شده که به صورت زیر است. 

چارت ترخیص کالا صادراتی در گمرک 

 همانگونه که در این تصویر نیز مشاهده می‌شود، برخی از فعالیت‌های ترخیص کالای صادراتی در گمرک توسط صادرکننده یا نماینده وی و برخی دیگر توسط کارشناسان خود گمرک صورت می‌گیرد. ممکن است در صادرات هر نوع کالایی، تمام این مراحل صورت نگیرد و برخی از آنها وجود نداشته باشند.