انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس و تفاوت آنها
۱۳۹۸/۱۲/۰۶
سرمایه‌گذاری
منظور از صندوق سرمایه‌گذاری بورسی چیست؟
بازار بورس ایران چند سالی است که رونق بیشتری گرفته است. نوسانات ارزی چند سال اخیر و تکانه‌های تورمی ناشی از آن باعث شده تا اکثر شهروندان به فکر حفظ ارزش دارایی خود شوند که بازار بورس یکی از بهترین روش‌ها برای انجام این کار است. چرا که هم همانند سایر بازارهای مالی سکه، ارز، طلا و مسکن پرریسک و مبهم نیست و هم اینکه سرمایه‌گذار با این کار علاوه بر بهره بردن از سود منطقی، به اقتصاد کشور نیز کمک کرده است. به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که اکثر شهروندان خصوصا طی یکی دو سال اخیر با مراجعه به کارگزاری‌ها و گرفتن کد بورسی، به این بازار سودده ورود پیدا کرده‌اند. اما سوال این است که سرمایه‌گذاری در بورس چگونه است و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی در این میان چه نقشی دارند؟
به طور کل سرمایه‌گذاری در این بازار به دو روش مستقیم و غیرمستقیم تقسیم‌بندی شده که در روش دوم صندوق‌های سرمایه‌گذاری نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارند. برخلاف بازارهای سکه، طلا و ارز که همگی آشنایی نسبی با آن دارند، بازار بورس برای اکثر شهروندان در نگاه اول یک بازار تخصصی به شمار می‌رود که اطلاع چندانی در خصوص آن ندارند. بنابراین سرمایه‌گذاری شخصی و مستقیم ریسک سرمایه‌گذاری را برای افراد بالا خواهد برد. بنابراین آنها نیاز دارند که از طریق یک واسطه مالی این کار را انجام دهند تا هم ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داده و هم بتوانند به مرور دانش و تخصص خود را در زمینه بازار بورس بالا ببرند. در یک کلام، می‌توان گفت که افراد سرمایه خود را در اختیار صندوق قرار می‌دهند و متولیان صندوق با توجه به تخصص و دانشی که دارند، آن را به صورت‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده و در نهایت سود مشخصی را به شما پرداخت می‌کنند. بنابراین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اینجا نقش همان واسطه مالی را بازی می‌کنند. با این حال، این صندوق‌ها خود انواع مختلفی دارند که هر کدام از آنها به لحاظ ریسک و میزان سود شرایط خاصی دارند که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. ناگفته نماند که به طور کل سرمایه‌گذاری انواع و روش‌های بسیار مختلفی دارد که برخی از آنها مبتنی بر مالکیت و داشتن سهام شرکت‌ها و برخی دیگر مبتنی بر اوراق بدهی یا سایر روش‌ها هستند. سرمایه‌گذاری در بورس یک نوع سرمایه‌گذاری مبتنی بر داشتن سهام است. در مطلب زیر به سایر روش‌های سرمایه‌گذاری به صورت مفصل اشاره کرده‌ایم.
آیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطمئن هستند؟
از قدیم‌الایم گفته‌اند که سرمایه‌گذار همانند کبوتر بر روی لبه بام است که به محض احساس کوچک‌ترین علائم خطر، پرواز خواهد کرد. در خصوص صندوق‌های مذکور نیز همواره این سوال برای سرمایه‌گذاران وجود دارد که «آیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطمئن هستند»، چه سازوکار قانونی برای نظارت بر آنها وجود داشته و از کجا بدانیم که سرمایه خود را در اختیار یک نهاد قابل اطمینان قرار داده‌ایم؟ در این خصوص ابتدا بد نیست به قانون مراجعه کنیم. این نهادها ابتدا در سال 1384 در قانون مورد توجه قرار گرفته و به صورت رسمی پذیرفته شدند. در این سال قانون بازار اوراق بهادار به تصویب رسید که یکی از قانون‌های مادر و اصلی در خصوص فعالیت در بورس است. در ماده یک این قانون به صورت خلاصه و مختصر به صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره شده است. به نحوی که در این ماده قانونی فعالیت اصلی این صندوق‌ها را سرمایه‌گذاری در بازار اوراق بهادار دانسته و مالکان را در سود و زیان صندوق شریک می‌داند. اما در چهار سال بعد یعنی در سال 1388 قانون جدیدی به نام قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به تصویب رسید که به صورت مفصل به بحث تاسیس، چگونگی اداره، انحلال، اساسنامه و موارد اختلافی بین سرمایه‌گذاران و صندوق اشاره کرده است. برای اطلاع بیشتر می‌توانید مواد 2 تا 7 این قانون را مطالعه کنید. بنابراین مشخص شد که صندوق‌های بورسی یک نهاد مالی کاملا قانونی و رسمی هستند که سازمان بورس و اوراق بهادار نیز بر عملکرد آنها نظارت می‌کند. ضمن آنکه مجوز تاسیس آنها را نیز سازمان بورس صادر کرده و هر چند ماه یکبار توسط حسابرسان حرفه‌ای اقدام به حسابرسی از صندوق می‌کند.
انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس کدامند؟
در اینجا به بخش اصلی داستان رسیدیم. موضوعی که ذهن بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خود مشغول کرده است. چرا که آنها هم دانش و اطلاعات کافی در خصوص انتخاب بهترین صندوق سرمایه‌گذاری ندارند و هم اینکه شرایط و انتظار هر کدام از سرمایه‌گذاران از انجام این کار متفاوت است. به طور کل صندوق‌های مختلفی در این خصوص وجود دارند، اما معمولا چند نوع از آنها بیشتر در ایران فعالیت دارند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
این صندوق‌ها یکی از پرطرفدارترین مدل‌ها برای سرمایه‌گذاران به شمار می‌روند. همانند سایر صندوق‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت مقدار سرمایه مشخصی را از افراد دریافت و آن را به روش‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نهایت از محل این سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران نیز درصد سودی مطمئنی را دریافت می‌کنند. به همین دلیل نام درآمد ثابت بر آنها گذاشته شده است. به نحوی که اکثر آنها دارای ضمانت‌هایی در خصوص پرداخت سود سرمایه‌گذاری به افراد هستند. با توجه به قانون، صندوق‌های مذکور باید به دو صورت دارایی خود را مدیریت و سرمایه‌گذاری کنند. صندوق با درآمد ثابت موظف است که بخشی از دارایی خود (دست کم 70 درصد) را اوراق بدهی سرمایه‌گذاری کند و بخش دیگر (حداقل 5 درصد) را صرف سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها کند. سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی شامل اوراق سپرده بانکی، اوراق خزانه، اوراق مشارکت و سایر اوراق دیگر بوده که مدیران صندوق با توجه به دانشی که دارند، کم‌ریسک‌ترین آنها را انتخاب می‌کنند. بنابراین میزان بازدهی و سود آنها بسیار قطعیت می‌یابد. از طرفی، میزان سرمایه‌گذرای آنها در سهام شرکت‌ها (دارای ریسک بیشتر نسبت به اوراق بدهی)، بسیار کمتر و معمولا زیر 10 درصد است. هر چند معمولا متولیان صندوق به علت تخصص کافی، در این خصوص نیز اقدام به خرید سهام‌هایی بسیار کم ریسک می‌کنند که سود آنها قطعیت بیشتری دارد.
تا اینجا فهمیدیم که داشتن درآمد ثابت و قطعی، مهم‌ترین مزیت صندوق‌های مذکور به شمار می‌روند. اما باید گفت این صندوق‌ها معمولا سود کمی پرداخت می‌کنند. به همین دلیل بسیاری از افرادی که به دنبال سود بیشتر هستند، به سراغ سایر صندوق‌ها یا سرمایه‌گذاری مستقیم می‌روند. در برخی مواقع معمولا سود پرداختی توسط صندوق‌های با درآمد ثابت در حد سود پرداختی توسط بانک‌ها است. معمولا چند دسته از افراد به سراغ این صندوق می‌روند. دسته اول مبتدی‌ها و افرادی هستند که به تازگی وارد بازار سرمایه و بورس شده‌اند. آنها به علت نداشتن دانش و تخصص کافی، مجبور هستند که با دریافت سود کمتر، اما ریسک نکرده و به این صندوق‌ها اعتماد کنند. دسته دیگر افرادی بوده که وقت چندانی برای پیگیری و رصد بازار ندارند. چرا که سرمایه‌گذاری مستقیم معمولا نیازمند صرف وقت، تحلیل و بررسی وضعیت سهام شرکت‌ها و محیط اقتصاد کلان کشور است. گذشته از این دو دسته افراد، نباید از ریسک‌گریزها نیز غافل شویم. بسیاری از افراد اساسا ریسک‌گریز بوده و با داشتن درآمد ثابت اما کم رضایت می‌دهند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام
این صندوق تقریبا برعکس صندوق با درآمد ثابت است. یعنی در اینجا براساس قانون صندوق موظف است که حداقل 70 درصد از دارایی خود را در بازار سهام و 30 درصد باقی‌مانده را در بازار اوراق بدهی سرمایه‌گذاری کند. از آنجا که سرمایه‌گذاری در بازار سهام ریسک بیشتری نسبت به اوراق بدهی دارد، بنابراین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام نیز به مراتب ریسک بیشتری نسبت به مدل‌های درآمد ثابت دارند. با این حال، نباید نادیده بگیریم که میران سود آنها به مراتب بیشتر از صندوق با درآمد ثابت است. خصوصا در برخی مواقع که وضعیت بازار سرمایه رو به بهبود است، سود نها قابل مقایسه با مدل‌های قبلی نیست. چرا که متولیان آنها با توجه به دانش و تخصص خود، نسبت به خرید و فروش سهام‌های مناسب و به صرفه اقدام می‌کنند. البته صندوق‌های سهام نیز معمولا دارای رویکردهای مختلف هستند که برخی از آنها محافظه‌کارتر و برخی دیگر تهاجمی هستند. حتی برخی از این صندوق‌ها اقدام به تضمین سرمایه‌گذاری صورت گرفته و پرداخت سود می‌کنند که طبیعتا سود پرداختی آنها کمتر از نمونه‌های دیگر است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام بیشتر مختص افرادی بوده که دانش یا وقت کافی برای سرمایه‌گذاری مستقیم نداشته و در عوض قدرت ریسک‌پذیری آنها بیشتر است. بنابراین معمولا افراد مبتدی که آشنایی چندانی با سرمایه‌گذاری مستقیم نداشته یا افرادی که وقت کافی جهت رصد بازار سرمایه ندارند، می‌توانند از این صندوق استفاده کنند. در خصوص ریسک آنها نیز باید گفت که هرچند ریسک بیشتری نسبت به صندوق با درآمد ثابت دارند، اما این ریسک نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم چندان بالا نیست.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط
صندوق سرمایه‌گذاری مختلط را می‌توان میانگین و حد وسطی از دو صندوق دیگر دانست. چرا که این صندوق باید نصفی از سرمایه‌های خود را در بازار سهام و مابقی را در بازار اوراق بدهی سرمایه‌گذاری کند. در بیشتر مواقع آنها به صورت 40 و 60 در این بازارها سرمایه‌گذاری می‌کنند. به لحاظ ریسک و میزان بازدهی، صندوق سرمایه‌گذاری مختلط حد وسط دو صندوق دیگر است. به این معنی که ریسک آن از صندوق سرمایه‌گذاری در سهام به مراتب کمتر است. چرا که هم درصد کمتری از دارایی خود را در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند و هم اینکه در مواقعی که بازار سرمایه وضعیت مناسبی ندارد، بیشتر دارایی خود را به سمت اوراق بدهی خواهند برد. از طرفی این صندوق در مواقعی که بازار سرمایه با رشد مناسبی روبرو است، می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری در این بازار صورت دهد. بنابراین درآمد و سود آن به طور میانگین از صندوق با درآمد ثابت بیشتر خواهد بود. به طور خلاصه صندوق سرمایه‌گذاری مختلط دست بازتری در انجام سرمایه‌گذاری داشته و تنوع بیشتری دارد.
سه صندوق فوق جزء مهم‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس به شمار می‌روند که در ایران انواعی از این سه صندوق فعال هستند. با این حال، انواع صندوق‌های دیگری نیز در این خصوص وجود دارند که برخی از آنها هنوز در ایران وجود ندارند و برخی دیگر به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. از جمله صندوق‌های دیگر می‌توان به صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی (Index fund)، صندوق قابل معامله (ETF)، صندوق نیکوکاری، صندوق تامین مالی پروژه‌ها و برخی نمونه‌های دیگر اشاره کرد.
بهترین صندوق سرمایه‌گذاری در بورس چه صندوقی است؟
این سوال در بین مخاطبان و مشتریان بازار سرمایه سوال بسیار پرتکراری است. در حالی که پاسخ به آن نیز کار سختی خواهد بود. توصیه ما این است که حتما مدت زمانی را برای تحقیق و جستجو در این خصوص صرف کنید. از فعالین بازار و افراد مورد اعتماد بپرسید. یکی از بهترین راهکارها مشورت گرفتن و استفاده از نظرات تخصصی مشاور سرمایه‌گذاری است. با این حال معمولا یک سری راهکارها وجود دارد که شما بتوانید بهترین صندوق سرمایه‌گذاری را انتخاب کنید. از جمله این راهکارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- مدیران و متولیان صندوق: تیم مدیریتی و موسسن صندوق را شناسایی و در خصوص سابقه فعالیت، میزان معروفیت و خوشنامی آنها تحقیق کنید.
- به سایت صندوق مراجعه و ببینید بیشتر در کدام حوزه‌ها و صنایع سرمایه‌گذاری کرده است. میزان سابقه و فعالیت آن را نیز نادیده نگیرید.
- به سایت کدال یا سایت FIPIRAN.COM رفته و عملکرد مالی صندوق‌ها را مشاهده و با یکدیگر مقایسه کنید.
- اساسنامه: معمولا به مطالعه اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها و مقایسه آنها با یکدیگر به اطلاعات مفیدی دست پیدا خواهید کرد.
- عملکرد گذشته صندوق و میزان سوددهی آن را در گذشته مبنا قرار دهید.
در این مقاله به تعاریف و مهم‌ترین سوالات در خصوص صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی اشاره کردیم. با این حال، از آنجا که تنوع و کارایی این صندوق‌ها بسیار بالا بوده، بنابراین بهتر است از متخصص این امر مشورت بگیرید.
پرسش و پاسخ
ثبت پرسش جدید
مشاورین مرتبط